خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: بنایی که از خشت و گل ساخته شده و هزاران سال، باد و باران و سرما و گرما را تاب آوره و پابرجا باقی مانده، زیگورات چغازنبیل است.
چغازنبیل در استان خوزستان و در فاصله ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شوش و ۲۰ کیلومتری هفت‌تپه، در نزدیکی کرانه غربی رود دز جا گرفته است؛ این نیایشگاه در سال ۱۲۵۰ پیش از میلاد و در دوره عیلامیان به فرمان پادشاه مشهور عیلامی، «اونتاش گال» (۱۲۶۵- ۱۲۴۵ پیش از میلاد) در میانه شهر «دور‌اونتاشی» ساخته شده است.
این بنا به تمامی از خشت و آجر و در زمینی به مساحت ۱۱ هزار متر مربع و در ۵ طبقه ساخته شده؛ گرچه امروز تنها دو طبقه از آن به جا مانده است. معبد چغازنبیل، به‌صورت طبقات متداخل ساخته شده و هر طبقه بالاتر و البته کوچک‌تر از طبقه دیگر است.
واژه «چغازنبیل»، از دو بخش «چغا» به معنای تپه و «زنبیل» تشکیل شده است. گویا پیش از آن‌که زیگورات را از دل خروارها خاک بیرون بکشند، ویرانه‌های تپه مانندش یک زنبیل واژگونه را تداعی می‌کرده و بدین سبب بومیان، این نام را بر آن نهاده‌اند.
رومان گیرشمن، باستان‌شناس فرانسوی، در فاصله سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۱، چغازنبیل را از دل خاک بیرون می‌کشد و پاره‌ای از رازهای سر به مهر این سرزمین، آشکار می‌شود.
زیگورات چغازنبیل در تابستان سال ۱۳۵۷ همراه با تخت جمشید و میدان نقش جهان اصفهان، در مسیر جهانی شدن، گام برداشته و در فهرست میراث فرهنگی جهانی جای گرفته است. امروز، از درهای چوبی معبد که با میله‌های شیشه‌ای تزئین می‌شده‌اند، چیزی باقی نمانده، اما پاشنه سنگی درها در گوشه‌ای از محوطه به چشم می‌خورند و اگرچه شکوه گذشته را ندارند، اما هنوز هم، استوار و پرقدرت جلوه می‌کنند.
به جز این، حتی جای پای کودکان هم، بر آجر فرش‌ها به جا مانده تا حال و هوای روزگاری را که بزرگ‌ترین معبد عیلامی ساخته می‌شده، تداعی کنند. شاید آن کودک، فرزند یکی از کارگرانی بوده که پدر زحمتکش خود را یاری می‌رسانده یا بچه شیطانی که بی‌توجه و تنها از سر کنجکاوی به آن قدم گذاشته است.
چغازنبیل با نزدیک‌ترین شهرها (شوش و شوشتر) بین ۴۵ تا ۶۰ دقیقه فاصله دارد و جز با خودروی شخصی، نمی‌توان به سراغش رفت. در اطرافش نه رستورانی وجود دارد، نه بازاری، نه اقامتگاهی و نه هیچ خدمات و امکانات گردشگری دیگری. با این وصف، باید کسانی را که ازاین سو و آن سوی کشور به دیدارش می‌آیند، ارج نهاد و این در حالی است که جز آقای حیدری که با زیروبم مکان آشناست، فرد دیگری نیست تا گردشگران را راهنمایی کند و برایشان از رمز و رازهای سر به مهر کهن‌ترین اثر تاریخی در ایران بگوید. برگه‌ها و نقشه‌هایی در گوشه و کنار به چشم می‌خورد اما نه کافی است و نه درخور اثری جهانی چون چغازنبیل.
احمد خلیفر، سرپرست کارگاه چغازنبیل است. به گفته او، پایگاه حفاظت و مرمت چغازنبیل، از سال ۱۳۷۷، کار خود را با هدف مرمت این بنای تاریخی آغاز کرده و گروه‌های مختلف معماری، یاستان شناسی، زمین شناسی، آزمایشگاه و همچنین یک گروه مجهز کامپیوتری که در هفت تپه مستقر است، در این پایگاه مشغول به کار هستند.
او با اشاره به این‌که فاز جدید مرمت در چغازنبیل از سه ماه پیش آغاز شده می‌گوید: این فاز از سه ماه پیش با آمدن مدیر جدید پایگاه، علیرضا رازقی، شروع شده و ما در حال حفاظت حجم‌های خشتی و مرمت نماهای آجری و فروریختگی‌هایی هستیم که براثر باران و عوامل جوی به وجود آمده است. ما تاکنون طبقات را اندود کرده‌ایم و می‌کوشیم تا فرارسیدن نوروز، که بیشترین آمار بازدیدکننده را داریم، محوطه را ساماندهی و نظافت کنیم و به بوفه و گیشه فروش بلیت هم سروسامان دهیم.
به گفته خلیفر، سرپرست کارگاه مرمت چغازنیل، مسیر گردشگری چغازنبیل، طوری طراحی شده که به بنا آسیبی نرسد اما برای حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی بیش از هر چیز به فرهنگ‌سازی نیاز داریم. شاید آن زمان گردشگران بر در و دیوار بناهای چند صد ساله، یادگاری ننویسند و این‌گونه بی محابا، قدم بر خشت‌های چند هزار ساله نگدارند.
«مضیف»، خانه‌ای است که به عرب‌های خوزستان تعلق دارد و به تمامی از نی ساخته می‌شود. سه مضیف در ورودی محوطه چغازنبیل ساخته شده تا همزمان با نوروز، پذیرای بازدیدکنندگان باشد. چرا که در ماه‌ها و روزهای دیگر سال، نه بوفه‌ای هست و نه فضایی تا گردشگران آبی بنوشند و قدری استراحت کنند.
چغازنبیل یک میراث جهانی است اما آنچه این بنای ارزشمند تاریخی را معرفی می‌کند تنها چند تابلو به زبان فارسی و انگلیسی است که چند سطری درباره بخش‌های مختلف چغازنبیل بر آن نوشته شده؛ آن‌گونه که خلیفر می‌گوید: حتی برای نوروز هم قرار نیست، راهنمای آگاه و متخصصی وجود داشته باشد. همین کارگرانی که امروز مشغول کار در محوطه هستند قرار است همزمان با تعطیلات عید به قالب و لباس راهنما درآیند.
روبه‌روی این معبد کهن می‌نشینی و روزگار گذشته را در ذهن خود مجسم می‌کنی. لحظه‌ای چشم بر هم می‌گذاری و دل به نوایی می‌سپاری که از خوزستان تا «جاده ابریشم»، همراهی ات می‌کند تا با تو از بی‌مکانی و بی‌زمانی، سخن بگوید.
عکس‌ها از بهنام صابرنعمتی
نظر شما